به گفته مرکز پژوهش‌های مجلس، نبود برنامه‌های کتاب‌خوان الکترونیکی و کتاب صوتی از مهم‌ترین چالش‌های اقتصاد کتاب به شمار می‌روند؛ درواقع بازار کتاب الکترونیکی از کل بازار کتاب سهم بسیار کمی دارد.
مرکز پژوهش‌های مجلس اخیراً در گزارشی، به تحقیق پیرامون مسئله‌شناسی حوزه اقتصاد کتاب پرداخته است. در این گزارش با رجوع به کنشگران میدانی و همچنین بهره‌گیری از ایده‌های صاحب‌نظران این حوزه، به بررسی چالش‌های اقتصادی حوزه کتاب و درنهایت ارائه راه‌حل پرداخته شده است.
طبق گزارش مرکز پژوهش‌ها، افزایش قابل‌توجه تعداد ناشران غیرفعال، ضعف برنامه‌های کتاب‌خوان الکترونیکی، قاچاق کتاب و پراکندگی نامتوازن صنعت نشر در نقاط مختلف کشور از مهم‌ترین چالش‌های شناسایی‌شده در این صنعت هستند.
همچنین در این گزارش آمده که تا سال ۱۴۰۲، بیش از یک میلیون و ۷۰۰ هزار عنوان کتاب از خانه کتاب شاپک اخذ و منتشر شده است؛ درحالی‌که طی این مدت تنها ۱۰۰ هزار عنوان کتاب الکترونیکی منتشر شده که بخش بالایی از آن نیز مربوط به بخش خصوصی است. برای مثال، کتاب‌خوان فیدیبو دارای ۶۲ هزار کتاب الکترونیکی است.
براساس داده‌های گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، در سال ۲۰۱۹، بازار جهانی کتاب رقم ۱۸.۳ میلیارد دلار فروش کتاب الکترونیکی را ثبت کرد. گفتنی است این رقم در سال ۲۰۱۸، ۱۳ میلیارد دلار بود که تنها در یک سال معادل ۴۰ درصد رشد داشته است. همچنین طبق آماری که در سال ۲۰۱۹ منتشر شد، ۹ درصد از فروش بازار کتاب جهان مربوط به کتاب الکترونیکی است. در ایران نیز گردش مالی بازار کتاب الکترونیک در سال ۹۶ حدود ۲۰ میلیارد تومان بود که در سال گذشته به ۲۵۰ میلیارد تومان رسید. میزان استفاده از کتاب الکترونیک به‌صورت سالانه رشدی دوبرابری داشته که در دوران کرونا به چهاربرابر هم رسیده؛ یعنی میزان استقبال از کتاب الکترونیک در هر سال رشد حدوداً دوبرابری را تجربه کرده است. بااین‌حال، به گفته مرکز پژوهش‌های مجلس، مهم‌ترین مشکل در این حوزه، عدم ورود ناشران داخلی به نشر الکترونیک است. برای نمونه، تنها حدود ۳۰ هزار عنوان کتاب در بستر یکی از پلتفرم‌های کاربردی وجود دارد، درحالی‌که تعداد کتاب‌های منتشرشده بیش از یک میلیون و ۷۰۰ هزار عنوان است.
گزارش مرکز پژوهش‌ها ضعف در کتاب صوتی را نیز یکی دیگر از چالش‌های این حوزه دانسته است. براساس این گزارش، ۸۹ درصد ناشران اعلام کرده‌اند که در حوزه تولید کتاب صوتی فعالیت ندارند. براساس گزارش منتشرشده در سال ۹۹ از عملکرد یکی از نرم‌افزارها، نسبت درصدی محتوای جدید پی‌دی‌اف، صوتی و ای‌پاپ در این سال به‌ترتیب ۶۴، ۱۴ و ۲۲ درصد بوده است. همچنین ۸۸ درصد از ناشران همکار با این نرم‌افزار، صرفاً به انتشار محتوای متنی، ۳ درصد به محتوای صوتی و ۹ درصد به انتشار محتوای متنی و صوتی پرداخته‌اند.
همان‌طور که اشاره شد، ضعف برنامه‌های کتاب‌خوان الکترونیکی دیگر چالش‌های اقتصادی بازار کتاب بوده که در گزارش مرکز پژوهش‌ها به آن اشاره شده است. طبق آمار، حداقل ۲۳ برنامه کتاب‌خوان الکترونیکی ایرانی وجود دارد که فیدیبو، کتابراه و کتاب سبز پرکاربردترین آن‌ها هستند. بااین‌حال، ضعف نبود این پلتفرم‌ها چالش جدی برای این حوزه به شمار می‌آید. ضمن اینکه به گفته یکی از فعالان حوزه نشر، تکنولوژی‌های ما در این زمینه بسیار قدیمی هستند.
درنهایت اما مرکز پژوهش‌های مجلس برخلاف راه‌حل‌هایی که برای سایر چالش‌ها پیشنهاد داده، درباره مشکلات مربوط به حوزه کتاب الکترونیک پیشنهادی ارائه نداده است.
نویسنده علیرضا ناجی
سایر مقالات نویسنده
